Gaslighting – jak rozpoznać i obronić się przed manipulacją psychiczną?

Gaslighting to nie tylko zwykłe kłamstwo czy oszustwo – to celowe i systematyczne wprowadzanie ofiary w błąd, aby podważyć jej poczucie rzeczywistości, pewności siebie i własnej wartości. Gaslighting może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego i fizycznego ofiary, takie jak depresja, lęk, izolacja, utrata tożsamości, a nawet samookaleczenie lub samobójstwo.

Skąd się wziął termin gaslighting?

Termin gaslighting pochodzi od tytułu filmu z 1944 roku “Gasnący płomień” (ang. Gaslight), w którym mąż próbuje doprowadzić swoją żonę do szaleństwa, wmawiając jej, że ma ona halucynacje i zaburzenia pamięci. W jednej ze scen mąż zapala lampy gazowe w piwnicy, przez co światło w salonie przygasa. Kiedy żona zauważa to i pyta się o to męża, on zaprzecza i twierdzi, że to ona ma problemy ze wzrokiem. Mąż stosuje też inne metody manipulacji, takie jak ukrywanie lub przestawianie przedmiotów, podsłuchiwanie rozmów, podszywanie się pod innych ludzi, itp. Celem męża jest przejęcie kontroli nad majątkiem żony, który jest związany z tajemnicą z jej przeszłości. Film jest adaptacją sztuki teatralnej z 1938 roku o tym samym tytule, która z kolei opiera się na prawdziwej historii zbrodni z 1880 roku.

Jakie są cechy i rodzaje gaslightingu?

Gaslighting to nie tylko jeden konkretny sposób manipulacji, ale cały zespół technik i zachowań, które mają na celu zdestabilizować psychicznie ofiarę i zniszczyć jej zaufanie do siebie i innych. Niektóre z cech i rodzajów gaslightingu to:

• Zaprzeczanie – sprawca zaprzecza, że coś się wydarzyło, że coś powiedział lub zrobił, że coś obiecał lub zobowiązał się, że coś jest prawdą lub fałszem, itp. Sprawca twierdzi, że ofiara ma słabą pamięć, złą percepcję, błędne wnioski, itp. Próbuje wymazać lub zmienić historię i fakty, aby pasowały do jego narracji.
• Kwestionowanie – sprawca kwestionuje, podważa lub krytykuje zdanie, uczucia, potrzeby, wybory, decyzje, działania, itp. ofiary. Sprawca sugeruje, że ofiara jest nierozsądna, nieracjonalna, niespójna, niewiarygodna, itp. Próbuje wywołać u ofiary wątpliwości, niepewność i niezadowolenie z samej siebie.
• Odwracanie – sprawca odwraca sytuację i obwinia ofiarę za to, co on sam zrobił lub powiedział, lub za to, co się wydarzyło. Sprawca twierdzi, że ofiara jest winna, odpowiedzialna lub zasłużona za to, co mu się przytrafiło. Próbuje przerzucić na ofiarę ciężar dowodu, uzasadnienia lub rozwiązania.
• Minimalizowanie – sprawca minimalizuje, bagatelizuje lub lekceważy znaczenie, wagę lub skutki tego, co ofiara czuje, myśli, mówi lub robi. Sprawca sugeruje, że ofiara przesadza, dramatyzuje, wyolbrzymia, itp. Próbuje zmniejszyć lub zignorować wartość lub prawo ofiary do tego, co jest dla niej ważne.
• Izolowanie – sprawca izoluje ofiarę od innych ludzi, źródeł informacji, wsparcia lub pomocy. Sprawca ogranicza lub utrudnia ofierze kontakt z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi, kolegami, itp. Sprawca kontroluje lub cenzuruje to, co ofiara czyta, ogląda, słucha, itp. Próbuje odciąć ofiarę od rzeczywistości i uzależnić od siebie.
• Dezorientowanie – sprawca dezorientuje ofiarę poprzez wprowadzanie sprzeczności, nieścisłości, paradoksów, absurdów, itp. w swojej komunikacji, zachowaniu, postawie, itp. Sprawca mówi lub robi coś, a potem zaprzecza lub zapomina o tym. Zmienia lub łamie zasady, granice, warunki, itp. Próbuje wywołać u ofiary dysonans poznawczy i konflikt wewnętrzny.
• Przeciwstawianie – sprawca przeciwstawia się ofierze, kwestionując, krytykując lub odrzucając jej zdanie, uczucia, potrzeby, wybory, decyzje, działania, itp. Sugeruje, że ofiara jest niedoskonała, itp. Sprawca próbuje narzucić ofierze swoją wersję, opinię, wolę, itp.
• Współczucie – sprawca udaje, że ma współczucie, zrozumienie lub troskę o ofiarę, aby zyskać jej zaufanie, sympatię lub wdzięczność. Sprawca wykorzystuje to, aby manipulować ofiarą, uzyskać od niej coś, co chce, lub zrzucić z siebie winę. Próbuje stworzyć u ofiary poczucie zobowiązania, zależności lub winy.

Jak obronić się przed gaslightingiem i gdzie szukać pomocy?

Gaslighting to poważna forma przemocy psychicznej, która może mieć długotrwałe i głębokie skutki dla ofiary. Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, jak się przed nim bronić i gdzie szukać pomocy. Oto kilka rad, które mogą pomóc w tej sytuacji:

Uświadom sobie, że jesteś ofiarą gaslightingu – pierwszym krokiem jest zrozumienie i zaakceptowanie tego, że jesteś ofiarą manipulacji psychicznej, która nie jest twoją winą ani odpowiedzialnością. Nie daj się zwieść sprawcy, który próbuje cię zdezorientować, zdezawuować lub zmanipulować. Nie wierz w to, co ci mówi, nie poddawaj się jego naciskom, nie zmieniaj swojego zdania, nie przepraszaj ani nie usprawiedliwiaj się. Nie obwiniaj się, nie krytykuj ani nie lekceważ siebie. Pamiętaj, że jesteś wartościowym, rozumnym i normalnym człowiekiem, który ma prawo do swojej rzeczywistości, prawdy i uczuć.

Zaufaj sobie i swojej intuicji – drugim krokiem jest odzyskanie i wzmocnienie swojego zaufania do siebie i swojej intuicji. Nie daj się zniechęcić, zdemotywować lub zniekształcić przez sprawcę, który próbuje cię osłabić, zdezorganizować lub zdeformować. Wierz w to, co widzisz, słyszysz, czujesz, myślisz i pamiętasz. Sprawdzaj i potwierdzaj swoje obserwacje, wrażenia, opinie i fakty. Zapisuj i dokumentuj to, co się dzieje, co ci się mówi, co robisz i co osiągasz. Utrzymuj i rozwijaj swoje umiejętności, zainteresowania, pasje i cele. Dbaj o swoje zdrowie, urodę, higienę i styl.

Odizoluj się od sprawcy i szukaj wsparcia – trzecim krokiem jest odcięcie się od sprawcy i szukanie wsparcia od innych ludzi, źródeł informacji, pomocy lub porady. Nie daj się izolować, zdominować lub kontrolować przez sprawcę, który próbuje cię odseparować, zmanipulować lub zniszczyć. Unikaj lub ograniczaj kontakt z nim, nie wdawaj się w dyskusje, kłótnie lub konfrontacje z nim, nie daj się prowokować, zastraszyć lub zaszantażować przez niego. Znajdź i utrzymuj kontakt z ludźmi, którzy cię szanują, kochają, wspierają i pomagają, np. rodziną, przyjaciółmi, znajomymi, kolegami, itp. Znajdź i skorzystaj z źródeł informacji, pomocy lub porady, które mogą ci pomóc w zrozumieniu, rozwiązaniu lub wyjściu z sytuacji, np. książek, artykułów, filmów, podcastów, itp. Znajdź i skorzystaj z pomocy profesjonalnej, która może ci pomóc w leczeniu, terapii lub ochronie, np. lekarza, psychologa, prawnika, policji, itp.