Zabawa samotna – do drugiego roku życia
Dziecko w tym wieku poznaje świat za pomocą wszystkich zmysłów. Skupia się na aktywnościach związanych z rozwojem fizycznym (nauka chodzenia, biegania, zwiększanie świadomości własnego ciała) i manipulowaniem przedmiotami (poznawaniem ich kształtów, kolorów, dźwięków, smaków). Nie jest mu potrzebny żaden kompan do zabawy, a jedynie rodzic lub inny dorosły, przy którym czuje się bezpiecznie i do którego może zwrócić się z prośbą o pomoc. Dla najmłodszych dzieci najbardziej atrakcyjne są zabawki w ruchu, które robią dużo hałasu i które można złapać lub potrzymać w ustach.
Zabawa równoległa – pomiędzy 2. a 4. rokiem życia
Dwulatki zaczynają zauważać w swoim otoczeniu inne dzieci, które również wykonują jakieś czynności. Wzajemnie się obserwują i naśladują ruchy kolegi lub koleżanki, bawiąc się nie razem, a obok siebie. W tym wieku dzieci nie są jeszcze zdolne do współpracy w zabawie i trudno jej od nich oczekiwać. Taka równoległa zabawa jest charakterystyczna dla najmłodszych grup przedszkolnych. Kiedy patrzymy na dzieci w sali, może się wydawać, że wszyscy się razem bawią. Tymczasem każde z nich manipuluje jakąś zabawką, ale nie wchodzą ze sobą w interakcje. Ma to ścisły związek z silnym egocentryzmem dziecięcym (postrzeganie świata wyłącznie z własnej perspektywy). Inną przyczyną takiego stanu rzeczy jest nierozwinięta jeszcze empatia, która nie pozwala zrozumieć i wyczuć potrzeb innej osoby. Dodatkowym utrudnieniem jest brak gotowości do dzielenia się zabawkami i silna potrzeba zaznaczenia, co jest ‘moje’.
Zabawa uspołeczniona (wspólna) – od około 3.-4. roku życia
Dopiero czterolatek jest w stanie świadomie wejść w zabawę z rówieśnikiem. Świadomie, to znaczy ustalić podział zabawek lub ról, podjąć rozmowę, ustalić wspólny cel zabawy i współpracować, by dany cel osiągnąć. Zabawa uspołeczniona jest zwykle zabawą w udawanie, w której dzieci odgrywają różne scenki z życia codziennego lub fantastycznego. Na przykład, mogą bawić się w rodzinę, w sklep, w lekarza, w superbohaterów, w zwierzęta. Taka zabawa rozwija wyobraźnię, kreatywność, słownictwo, umiejętność wczuwania się w rolę i emocje innych. Zabawa uspołeczniona wymaga od dziecka umiejętności nazywania i wyrażania swoich uczuć, potrzeb i oczekiwań, a także szacunku i akceptacji dla uczuć, potrzeb i oczekiwań innych. Dziecko musi nauczyć się przestrzegać zasad, ustępować, dzielić się, prosić, dziękować, przepraszać, rozwiązywać konflikty.
Jak wspierać dziecko w zabawie z rówieśnikami?
Rodzice mogą pomóc dziecku w rozwijaniu umiejętności zabawy z innymi dziećmi na różne sposoby. Oto kilka przykładów:
- Zapewnić dziecku możliwość kontaktu z rówieśnikami. Można to zrobić poprzez organizowanie spotkań z innymi dziećmi w domu, na placu zabaw, w parku, w bibliotece, w klubie dziecięcym. Ważne jest, by dziecko miało okazję bawić się z dziećmi w różnym wieku, o różnych zainteresowaniach i temperamentach.
- Zachęcać dziecko do zabawy z rówieśnikami, ale nie narzucać mu tego. Nie każde dziecko jest gotowe na zabawę z innymi dziećmi w tym samym czasie. Niektóre dzieci są bardziej towarzyskie, inne bardziej nieśmiałe lub samodzielne. Nie należy zmuszać dziecka do zabawy z kimś, z kim nie chce się bawić, ani krytykować go za to, że woli się bawić samemu. Lepiej jest pochwalić dziecko za każdą próbę nawiązania kontaktu z rówieśnikiem, nawet jeśli jest to tylko obserwowanie lub naśladowanie.
- Uczyć dziecko zasad i norm społecznych. Dziecko musi wiedzieć, jak się zachować w różnych sytuacjach zabawy z innymi dziećmi. Na przykład, jak się przedstawić, jak zaprosić do zabawy, jak się dogadać, jak się podzielić, jak się nie kłócić, jak się nie bić, jak się nie obrażać, jak się nie obrażać, jak się nie obrażać. Rodzice mogą pokazywać dziecku dobre przykłady zachowań, opowiadać mu o konsekwencjach złych zachowań, rozmawiać z nim o jego uczuciach i uczuciach innych, grać z nim w gry planszowe lub karciane, które wymagają przestrzegania zasad i współpracy.
- Pomagać dziecku w rozwiązywaniu problemów i konfliktów. Nie zawsze zabawa z rówieśnikami przebiega gładko. Czasem dochodzi do nieporozumień, sporów, kłótni, agresji. Rodzice nie powinni od razu ingerować w takie sytuacje, chyba że istnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa dziecka lub innego dziecka. Lepiej jest dać dziecku szansę na samodzielne rozwiązanie problemu lub konfliktu, a jeśli to nie pomaga, to podpowiedzieć mu, jak to zrobić. Na przykład, można zapytać dziecko, co się stało, co czuje, co chciałoby, żeby się stało, co może zrobić, żeby to osiągnąć, jak może porozumieć się z drugim dzieckiem, jak może się z nim pogodzić. Rodzice mogą także pomóc dziecku w nawiązaniu kontaktu z rówieśnikiem, jeśli dziecko jest nieśmiałe lub niepewne siebie. Na przykład, można zaproponować dziecku, żeby zapytało drugie dziecko, czy może się z nim bawić, czy może pożyczyć mu jakąś zabawkę, czy może pokazać mu, jak się bawić czymś, co ono ma. Rodzice mogą także pochwalić dziecko za każdą udaną interakcję z rówieśnikiem, podkreślając, jak się dobrze bawiło, jak się cieszyło, jak było miło i zabawnie.
Zabawa z rówieśnikami jest nie tylko źródłem radości i przyjemności dla dziecka, ale także ważnym elementem jego rozwoju społecznego, emocjonalnego i intelektualnego. Rodzice mogą pomóc dziecku w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów z innymi dziećmi, dostosowując się do jego tempa i potrzeb. Nie należy porównywać dziecka z innymi dziećmi, ani wymuszać na nim zachowań, na które nie jest jeszcze gotowe. Każde dziecko jest inne i ma swój własny rytm rozwoju. Ważne jest, by akceptować i szanować dziecko takim, jakie jest, i wspierać je w odkrywaniu świata i siebie.
fot. canva
