Czym jest płyn owodniowy i jakie ma funkcje?
Płyn owodniowy to ciecz, która otacza płód w jamie macicy. Jest on produkowany i wchłaniany przez różne struktury, takie jak owodnia, pępowina, skóra, nerki, płuca czy przewód pokarmowy płodu. Płyn owodniowy pełni wiele ważnych funkcji, takich jak:
- zapewnianie stabilnego środowiska termicznego i chemicznego dla płodu
- umożliwianie swobodnych ruchów i rozwoju mięśni i kości płodu
- amortyzowanie wstrząsów i chronienie przed urazami
- biorąc udział w transporcie substancji odżywczych i odpadów
- stymulowanie rozwoju układu oddechowego i pokarmowego płodu
- uczestniczenie w procesie immunologicznym i zapobieganie zakażeniom
Jakie są normy ilości płynu owodniowego?
Ilość płynu owodniowego zmienia się w zależności od wieku ciążowego. Najwięcej płynu jest w 34 tygodniu ciąży – około 800 ml. Potem ilość ta stopniowo maleje do około 600 ml w 40 tygodniu ciąży. Aby ocenić, czy ilość płynu owodniowego jest prawidłowa, stosuje się dwa główne parametry:
- pomiar najgłębszej kieszeni płynowej (MVP) – polega na zmierzeniu głębokości największej kieszeni płynowej w jamie macicy. Jej wartość powinna wynosić od 3 do 8 cm. Jeśli jest mniejsza niż 2 cm, mamy do czynienia z małowodziem, a jeśli większa niż 8 cm – z wielowodziem.
- wskaźnik AFI (amniotic fluid index) – polega na zmierzeniu głębokości czterech kieszeni płynowych w czterech kwadrantach jamy macicy i zsumowaniu ich wartości. Jego wartość powinna wynosić od 5 do 25 cm. Jeśli jest mniejsza niż 5 cm, mamy do czynienia z małowodziem, a jeśli większa niż 25 cm – z wielowodziem.
Jakie są przyczyny wielowodzia?
Wielowodzie może mieć różne przyczyny, które można podzielić na trzy grupy:
- przyczyny matczyno-płodowe – dotyczące stanu zdrowia matki lub płodu. Do najczęstszych należą:
- cukrzyca matki – prowadzi do zwiększonej diurezy płodu i produkcji moczu. Cukrzyca może również zaburzać wchłanianie płynu owodniowego przez łożysko i powodować obrzęk płodu.
- wady płodu – utrudniające lub uniemożliwiające połykanie płynu owodniowego przez płód. Mogą to być np. zarośnięcie przełyku, niedrożność dwunastnicy, bezmózgowie, zespół Downa. Wady te mogą również wpływać na wydalanie moczu przez płód lub zaburzać jego oddychanie.
- infekcje wewnątrzmaciczne – wywołujące stan zapalny i obrzęk błon płodowych. Infekcje mogą być przenoszone przez krew matki lub przez pochwę. Mogą to być np. parwowirus B19, cytomegalowirus, różyczka, toksoplazmoza czy listerioza.
- przyczyny jatrogenne – spowodowane przez działania medyczne. Do najczęstszych należą:
- stymulacja owulacji – prowadząca do ciąży wielopłodowej lub zespołu hiperstymulacji jajników. W ciąży wielopłodowej ilość płynu owodniowego jest proporcjonalna do liczby płodów. Zespół hiperstymulacji jajników powoduje zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i gromadzenie się płynu w jamie otrzewnej i macicy.
- podawanie leków – takich jak leki przeciwpadaczkowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne, beta-mimetyki. Leki te mogą wpływać na gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu matki i płodu lub hamować syntezę prostaglandyn, które biorą udział w regulacji ilości płynu owodniowego.
- przyczyny idiopatyczne – nieznane lub nieokreślone. Dotyczą około 50% przypadków wielowodzia. Nie stwierdza się w nich żadnej oczywistej przyczyny nadmiaru płynu owodniowego. Może to być związane z indywidualnymi cechami genetycznymi lub metabolicznymi matki lub płodu.
Jakie są objawy i powikłania wielowodzia?
Wielowodzie może być bezobjawowe lub objawiać się następującymi dolegliwościami:
- uczucie ciężkości i napięcia brzucha
- duszność i trudności w oddychaniu
- bóle brzucha i skurcze macicy
- obrzęki nóg i twarzy
- zgaga i nudności
- trudności w badaniu palpacyjnym brzucha i osłuchiwaniu tętna płodu
Wielowodzie może być również powodem poważnych powikłań dla matki i dziecka, takich jak:
- poród przedwczesny – spowodowany przez nadmierny nacisk na szyjkę macicy lub przedwczesne pęknięcie błon płodowych
- wypadanie pępowiny – wystąpienie pępowiny przed płodem w czasie porodu, co grozi niedotlenieniem płodu
- przedwczesne oddzielenie łożyska – oderwanie się łożyska od ściany macicy przed urodzeniem dziecka, co grozi krwotokiem i niedotlenieniem płodu
- hipotonia lub atonia macicy – osłabienie lub brak skurczów macicy po porodzie, co grozi krwotokiem poporodowym
- niedotlenienie wewnątrzmaciczne – spowodowane przez zakażenie, niewydolność łożyska lub ucisk na pępowinę
- nieprawidłowe położenie płodu – spowodowane przez nadmierną ruchliwość płodu w jamie macicy
Jak leczyć wielowodzie w ciąży?
Leczenie wielowodzia zależy od jego przyczyny, nasilenia i wieku ciążowego. Może polegać na:
- leczeniu przyczynowym – np. leczeniu cukrzycy matki, infekcji wewnątrzmacicznej lub wady płodu
- leczeniu objawowym – polegającym na odciąganiu nadmiaru płynu owodniowego za pomocą amniopunkcji (nakłucia owodni) lub podawaniu leków zmniejszających ilość płynu owodniowego (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych)
- leczeniu ratunkowym – polegającym na wykonaniu cesarskiego cięcia w przypadku zagrożenia życia matki lub dziecka
Wielowodzie jest stanem wymagającym regularnej kontroli i opieki medycznej. W razie wystąpienia niepokojących objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Wielowodzie może być skutecznie leczone i nie musi wpływać negatywnie na rozwój dziecka.
