Budowa czaszki noworodka
Czaszka noworodka składa się z takich samych kości jak u dorosłego, ale są one połączone ze sobą rozciągliwą błoną, która w czasie rozwoju dziecka zrasta się. Zanim do tego dojdzie, kości czaszki dzięki tej błonie mogą się lekko ruszać, co ułatwia przechodzenie przez kanał rodny podczas porodu. Już wtedy może dojść do zniekształcenia głowy, ale zwykle wraca ona do normy w ciągu kilku dni. Jednak jej miękka struktura nadal może być podatna na wpływ zewnętrznych czynników.
Na czaszce noworodka można wyróżnić dwa wyraźne ciemiączka: przednie i tylne. Są to wolne przestrzenie między kośćmi czaszki, wypełnione tkanką łączną. Ciemiączko przednie ma kształt rombu i znajduje się między kośćmi czołowymi a ciemieniowymi – na środku główki wysoko nad czołem dziecka. Ciemiączko tylne położone jest dalej w kierunku tyłu główki, między kością potyliczną a kośćmi ciemieniowymi. Ciemiączka służą do monitorowania stanu zdrowia dziecka, ponieważ przez nie można obserwować pulsowanie naczyń krwionośnych mózgu. Ponadto ciemiączka umożliwiają wzrost mózgu i czaszki dziecka.
Ciemiączka zarastają stopniowo wraz z wiekiem dziecka. Tylne zazwyczaj zamyka się w 6-8 tygodniu życia, a przednie między 9 a 18 miesiącem życia. Jednak zarastanie ciemiączek może być różne u różnych dzieci i nie jest to powód do niepokoju, o ile nie jest zbyt szybkie lub zbyt wolne. Zbyt szybkie zarastanie ciemiączek może być objawem kraniostenozy, czyli przedwczesnego zrośnięcia się szwów czaszkowych, co może powodować deformacje głowy i ucisk na mózg. Zbyt wolne zarastanie ciemiączek może być spowodowane niedoborem witaminy D lub innymi zaburzeniami metabolicznymi.
Przyczyny zniekształceń główki niemowlaka
Główka niemowlaka jest bardzo plastyczna i podatna na odkształcenia spowodowane przez różne czynniki. Najczęstszymi przyczynami są:
- Nieprawidłowe ułożenie dziecka w łonie matki lub podczas porodu, co może powodować nacisk na jedną stronę głowy lub jej skręcenie.
- Wcześniactwo lub ciąża mnoga, które wiążą się z mniejszą masą i objętością czaszki, a także dłuższym przebywaniem dziecka w inkubatorze lub łóżeczku, co ogranicza ruchy głowy.
- Niezmienna pozycja do spania, zwłaszcza na plecach, co jest zalecane ze względu na zapobieganie nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS), ale może powodować spłaszczenie główki z tyłu.
- Brak układania dziecka na brzuchu, co odciąża kości czaszki i umożliwia równomierny rozwój anatomiczny i funkcjonalny noworodka.
- Tortikolis, czyli skręcenie szyi spowodowane skróceniem mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, co utrudnia obracanie głowy i powoduje jej przechylenie na jedną stronę.
Rodzaje zniekształceń główki niemowlaka
Najczęstszymi rodzajami zniekształceń główki niemowlaka są:
- Plagiocefalia, czyli skośnogłowie, polegające na asymetrycznym spłaszczeniu głowy, najczęściej z tyłu lub z boku. Przez to głowa dziecka od góry wygląda jak równoległobok. Plagiocefalia może być spowodowana przez nieprawidłowe ułożenie dziecka w łonie matki, podczas porodu lub po porodzie. Może być również wynikiem kraniostenozy, czyli przedwczesnego zrośnięcia się szwu czołowo-ciemieniowego.
- Brachycefalia, czyli krótkogłowie, polegające na symetrycznym spłaszczeniu głowy z tyłu. Przez to głowa dziecka jest szeroka i krótka. Brachycefalia może być spowodowana przez stałe leżenie dziecka na plecach lub przez kraniostenozę, czyli przedwczesne zrośnięcie się szwu strzałkowego.
- Skafocefalia, czyli łódkogłowie, polegające na symetrycznym spłaszczeniu głowy z przodu i z tyłu. Przez to głowa dziecka jest wąska i długa. Skafocefalia jest najczęściej wynikiem kraniostenozy, czyli przedwczesnego zrośnięcia się szwu strzałkowego.
Leczenie zniekształceń główki niemowlaka
Większość zniekształceń główki niemowlaka jest łagodna i nie ma wpływu na zdrowie i rozwój dziecka. Jednak mogą one być nieestetyczne i wpływać na samoocenę dziecka w przyszłości. Dlatego warto podjąć działania zapobiegawcze i lecznicze w celu poprawy kształtu główki niemowlaka.
Zapobieganie zniekształceniom główki niemowlaka polega na:
- Zmienianiu pozycji dziecka podczas snu, tak aby nie uciskać ciągle tej samej części głowy. Można to robić poprzez obracanie dziecka na boki lub ułożenie go na brzuchu (pod nadzorem), a także poprzez używanie specjalnych poduszek ortopedycznych lub materacy antyrefluksowych.
- Układaniu dziecka na brzuchu podczas zabawy lub masażu, co stymuluje rozwój mięśni szyi i pleców oraz zapobiega spłaszczaniu głowy.
- Obracaniu głowy dziecka w różnych kierunkach, aby zapobiegać skręceniu szyi i nierównomiernemu rozwojowi mięśni.
- Wykonywaniu ćwiczeń i masażu szyi dziecka, jeśli ma tortikolis, pod kierunkiem lekarza lub fizjoterapeuty.
- Unikaniu nadmiernego używania nosidełek, fotelików samochodowych, wózków czy leżaczków, które mogą uciskać główkę dziecka i ograniczać jej ruchy.
Leczenie zniekształceń główki niemowlaka polega na:
- Stosowaniu specjalnych nakładek ortopedycznych na głowę dziecka, które mają za zadanie wywierać nacisk na spłaszczone części czaszki i stymulować ich wzrost. Nakładki te są indywidualnie dopasowywane do kształtu głowy dziecka i powinny być noszone przez kilka godzin dziennie przez kilka miesięcy. Efektywność tego sposobu leczenia jest różna i zależy od wieku dziecka, stopnia zniekształcenia i regularności noszenia nakładki .
- Wykonywaniu zabiegów chirurgicznych, jeśli zniekształcenie głowy jest spowodowane przez kraniostenozę lub jest bardzo nasilone i nie reaguje na inne metody leczenia. Zabiegi te polegają na przecięciu szwów czaszkowych i ułożeniu kości czaszki w prawidłowym kształcie. Zabiegi te są inwazyjne i wiążą się z ryzykiem powikłań, dlatego są stosowane tylko w ostateczności .
