Na początku obalmy mit. Depresja nie dotyka głownie osób dorosłych. Choruje na nią coraz więcej dzieci. Czy objawy u dorosłych i u dzieci się różnią?
Anna Duman: Choć wydaje się, że depresja to choroba dorosłych, doświadczonych przez życie, niestety coraz częściej jest rozpoznawana u dzieci i młodzieży. Ta choroba nie patrzy na wiek ani na ilość zdobytych doświadczeń życiowych. Objawy mogą się znacząco różnić w zależności od wieku. U starszych nastolatków obraz depresji jest bardzo podobny do obserwowanego u dorosłych, zaś kiedy choroba dotyka dzieci, objawy mogą być niespecyficzne. Wynika to między innymi z tego, że dzieci jeszcze nie rozumieją do końca swoich emocji, nie potrafią ich nazwać, znaleźć przyczyny (co i dla dorosłych bywa trudne). W takiej sytuacji dzieci mogą reagować drażliwością czy wręcz wybuchowością, agresją skierowaną w stosunku do siebie lub do innych. Oczywiście występują też smutek i lęk, mogą być one jednak wyrażane w sposób nieoczywisty dla dorosłych.
Jakie zachowania u dzieci i młodzieży powinny nas zaniepokoić i kiedy powinniśmy zwrócić się o pomoc do specjalisty?
AD: Bywają sytuacje, w których bardzo trudno jest stwierdzić, na ile to, co się dzieje z naszą pociechą, jest wyrazem dojrzewania i naturalnych procesów, a na ile staje się objawem, który powinien zwrócić naszą uwagę. Są jednak zachowania, które na pewno możemy określić mianem „czerwonych flag”. Należą do nich między innymi: unikanie kontaktów towarzyskich, w szczególności kontaktów z rówieśnikami, zainteresowanie tematyką chorób psychicznych, czy wręcz (co wymaga natychmiastowej interwencji) tematyką samobójstw. Długotrwale obniżony nastrój, utrata zainteresowań i brak motywacji do działania także powinny wzbudzić naszą czujność. Jednak każde dziecko jest inne. Tak naprawdę, jeśli zauważymy niepokojącą zmianę w zachowaniu naszej pociechy, a rozmowa nie przynosi wyjaśnienia powodów, zawsze warto udać się na konsultację do specjalisty, by rozwiać wątpliwości.
Czy znane są powody, dla których dzieci zapadają na tę chorobę?
AD: Depresja u dzieci jest chorobą wieloczynnikową. Tak jak u dorosłych, u dzieci również nie potrafimy podać jednej konkretnej przyczyny, dlaczego młodzi ludzie chorują. Możemy jednak mówić o czynnikach, które skumulowane lub powiązane z predyspozycjami danej osoby mogą doprowadzić do zachorowania. Takimi czynnikami są choroby psychiczne w rodzinie, sytuacja rodzinna, na przykład rozwód rodziców, alkoholizm, przemoc fizyczna bądź psychiczna. Do ważnych czynników zaliczamy też wszelkie traumy, takie jak utrata bliskiej osoby, która dla dzieci jest szczególnie trudna, bo tracą w ten sposób poczucie bezpieczeństwa, które w okresie rozwojowym jest niezwykle istotne. Rozwojowi depresji sprzyjają też predyspozycje danej osoby, głównie cechy osobowości takie jak lęk czy unikowość. U dzieci nie mówimy o zaburzeniach osobowości, te diagnozujemy w dorosłości, jeśli objawy się utrzymują. Choroby psychiczne w rodzinie to bardzo ważny czynnik, bo choć depresja nie jest chorobą dziedziczną, to każda choroba psychiczna w wywiadzie rodzinnym podnosi ryzyko zachorowania przy wystąpieniu innych czynników, które wymieniłam wcześniej.
Czy można zapobiec zachorowaniu na depresję?
AD: Zapobieganie depresji możemy przyrównać do zapobiegania chorobom somatycznym. Możemy zimą ubierać się ciepło, dbać o to, by się nie wychłodzić ani nie przegrzać, jednak mimo wszelkich starań i tak możemy się przeziębić. W przypadku depresji niezwykle ważna jest profilaktyka, czyli wkładanie ciepłych ubrań w postaci dbania o zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, zapewnienie dziecku wsparcia. Mimo wszystko, jak już wspomniałam, jest to choroba wieloczynnikowa i nie istnieje stuprocentowy sposób na zapobieganie jej. Możemy jednak zmniejszać ryzyko zachorowania poprzez profilaktykę oraz szybką reakcję na pojawienie się niepokojących objawów, takich jak obniżenie nastroju czy wycofanie z kontaktów społecznych.
Do czego może doprowadzić nieleczona depresja?
AD: Mówiąc najdosadniej – do śmierci. Depresja jest chorobą potencjalnie śmiertelną, jeśli pozostaje nieleczona. Długotrwale nieleczona depresja może też wpływać na całe późniejsze życie. Należy pamiętać, że każdy epizod depresyjny stanowi czynnik ryzyka wystąpienia kolejnego, co z kolei wzmaga ryzyko zachowań autoagresywnych i samobójczych. Depresja jest bardzo poważną chorobą i nigdy nie powinniśmy jej bagatelizować, umniejszać jej objawów. Pamiętajmy, że leczeniem nie jest powiedzenie komuś: „musisz wyjść do ludzi”, leczenie u dzieci polega głównie na psychoterapii, często w połączeniu z farmakoterapią.
Komu poleciłaby Pani swoją książkę?
AD: Ta książka jest przewodnikiem zawierającym podstawowe wskazówki, jak dostrzegać objawy u dzieci i młodzieży i jak postępować, które pomogą podjąć szybkie interwencje w razie pogorszenia stanu psychicznego. Jest zatem przeznaczona dla rodziców, nauczycieli, pedagogów, osób pracujących z młodzieżą, ale również dla samej młodzieży. Nastolatkowie mogą się dzięki niej przekonać, że nie są sami ze swoimi problemami, a w dodatku przeczytają w niej, z jakich form pomocy mogą skorzystać, by o siebie zadbać. Rodzicom pomoże ona zrozumieć zachowania i emocje ich pociech, a także wskaże ścieżkę postępowania oraz możliwości otrzymania wsparcia, ponieważ opiekunowie bywają zagubieni na początku drogi walki z chorobą. Nauczyciele oraz osoby pracujące z dziećmi i młodzieżą dowiedzą się z książki, jak mogą wyglądać objawy depresji u młodych osób, jak je różnicować z innymi zaburzeniami oraz kiedy należy wkroczyć z interwencją.
