Lunatykowanie u dzieci: przyczyny i czynniki ryzyka
Lunatykowanie, inaczej somnambulizm, należy do tzw. parasomnii, czyli jakościowych zaburzeń snu, które charakteryzują się nieprawidłowymi zachowaniami w czasie snu. Lunatykowanie u dzieci występuje najczęściej w wieku 4-12 lat, rzadziej u dorosłych. Szacuje się, że około 15% dzieci doświadcza lunatykowania co najmniej raz w życiu.
Nie ma jednej konkretnej przyczyny lunatykowania u dzieci. Uważa się, że jest to wynik niedojrzałości układu nerwowego i zaburzenia procesu wybudzania z głębokiej fazy snu. Lunatykowanie ma również podłoże genetyczne – jeśli jeden lub obaj rodzice lunatykowali w dzieciństwie, istnieje większe prawdopodobieństwo, że ich dziecko również będzie lunatykować.
Istnieją także pewne czynniki, które mogą nasilać lub wywoływać epizody lunatykowania u dzieci. Są to m.in.:
- stres, lęk, emocjonalne napięcie
- zmęczenie, brak snu, nieregularny rytm dobowy
- choroba, gorączka, infekcja
- przyjmowanie niektórych leków
- spożywanie ciężkostrawnych lub pobudzających pokarmów lub napojów przed snem
- hałas, światło lub inne bodźce zewnętrzne zakłócające sen
Lunatykowanie u dzieci: objawy i rozpoznanie
Lunatykowanie u dzieci objawia się następującymi zachowaniami:
- wstawanie z łóżka i chodzenie po domu lub na zewnątrz
- wykonywanie prostych lub skomplikowanych czynności ruchowych, takich jak ubieranie się, jedzenie, sprzątanie czy prowadzenie samochodu
- mówienie przez sen – często nieskładnie lub bez sensu
- otwieranie oczu i patrzenie na otoczenie ze szklistym spojrzeniem
- brak reakcji na bodźce słuchowe lub dotykowe
- obojętny lub zdystansowany wyraz twarzy
Epizody lunatykowania trwają zwykle od kilku sekund do kilkunastu minut i pojawiają się w pierwszych godzinach snu. Dziecko nie pamięta swoich nocnych przygód i może być zdziwione lub zawstydzone rano. Jeśli dziecko zostanie obudzone podczas lunatykowania, może być zdezorientowane lub przestraszone.
Rozpoznanie lunatykowania u dzieci opiera się na obserwacji zachowań dziecka podczas snu oraz na wywiadzie z rodzicami. Lekarz może zapytać o częstotliwość i czas trwania epizodów lunatykowania, o czynności wykonywane przez dziecko podczas snu oraz o występowanie lunatykowania w rodzinie. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie badań dodatkowych, takich jak badanie krwi, EEG (elektroencefalografia) lub PSG (polisomnografia), aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń snu, takie jak padaczka, bezdech senny czy zespół niespokojnych nóg.
Lunatykowanie u dzieci: leczenie i zapobieganie
Lunatykowanie u dzieci zwykle nie jest niebezpieczne i nie wymaga leczenia farmakologicznego. W większości przypadków zjawisko to samoistnie ustępuje wraz z wiekiem i dojrzewaniem układu nerwowego. Jednak jeśli lunatykowanie jest częste, nasilone lub utrudnia dziecku normalne funkcjonowanie w ciągu dnia, należy skonsultować się z lekarzem. W niektórych sytuacjach lekarz może zalecić podawanie dziecku leków uspokajających lub nasennych, które zmniejszają głębokość snu i ryzyko lunatykowania.
Najważniejszym sposobem zapobiegania i łagodzenia lunatykowania u dzieci jest zapewnienie im odpowiedniej ilości i jakości snu. Oto kilka wskazówek, jak to zrobić:
- ustalić stały rytm dobowy – kłaść dziecko spać i budzić je o stałych porach,
- unikać stresujących lub pobudzających aktywności przed snem – np. oglądania telewizji, grania w gry komputerowe, kłótni czy hałasu,
- zadbać o spokojną i komfortową atmosferę w sypialni – zapewnić ciemność, ciszę, odpowiednią temperaturę i wentylację,
- ograniczyć spożycie napojów zawierających kofeinę – np. kawy, herbaty, coli – zwłaszcza w godzinach popołudniowych i wieczornych,
- unikać obfitych lub ciężkostrawnych posiłków przed snem – mogą one powodować niestrawność lub zgagę,
- zachęcać dziecko do regularnego uprawiania sportu – ale nie bezpośrednio przed snem.
Ponadto należy zadbać o bezpieczeństwo dziecka podczas lunatykowania. Oto kilka sposobów na to:
- zabezpieczyć drzwi i okna – aby dziecko nie wyszło na zewnątrz lub nie spadło,
- usunąć z pokoju dziecka ostre, ciężkie lub łatwopalne przedmioty – aby dziecko nie zrobiło sobie krzywdy lub nie spowodowało pożaru,
- położyć dziecko na niskim łóżku lub materacu – aby uniknąć upadku,
- nie budzić dziecka podczas lunatykowania – może to wywołać lęk lub agresję,
- delikatnie odprowadzić dziecko do łóżka – mówiąc spokojnym głosem i unikając gwałtownych ruchów.
Czy lunatykowanie u dzieci jest dziedziczne?
Tak, lunatykowanie może być dziedziczne. Według badań, jeśli jeden lub obaj rodzice lunatykowali w dzieciństwie, istnieje większe prawdopodobieństwo, że ich dziecko również będzie lunatykować. U ponad 30% ludzi cierpiących na somnambulizm obserwuje się obecność alleli HLA-DQB1*04 i *05, co można uznać za potwierdzenie istnienia genetycznej predyspozycji do somnambulizmu. Jednak lunatykowanie może być również wywołane przez inne czynniki, takie jak stres, zmęczenie, choroba czy leki. Dlatego nie każde dziecko, które ma rodziców lunatyków, musi samo lunatykować.
