Cytologia – badanie, które może uratować życie

Co to jest cytologia?

Cytologia to badanie przesiewowe, które polega na ocenie komórek pobranych z szyjki macicy pod mikroskopem. Celem badania jest sprawdzenie, czy w komórkach nie ma żadnych nieprawidłowości, które mogłyby świadczyć o stanie przednowotworowym lub nowotworowym. Cytologia pozwala na wykrycie zmian w szyjce macicy, takich jak nadżerka, stany zapalne, infekcje wirusowe (np. HPV) lub bakteryjne (np. chlamydia), a także dysplazje (nieprawidłowy wzrost komórek) lub raka.

Cytologia jest jednym z najważniejszych badań profilaktycznych dla kobiet, ponieważ rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u kobiet w wieku 15-44 lat³. Rak ten rozwija się bardzo powoli i często nie daje żadnych objawów przez wiele lat. Dlatego regularne wykonywanie cytologii jest kluczowe dla wczesnego wykrycia i leczenia choroby.

Jak się przygotować do cytologii?

Aby badanie cytologiczne było wiarygodne i skuteczne, należy się do niego odpowiednio przygotować. Oto kilka zasad, których warto przestrzegać przed wykonaniem badania:

• Nie należy wykonywać cytologii podczas miesiączki lub krwawienia pozaustrojowego. Optymalny czas na badanie to pierwsza połowa cyklu miesiączkowego, czyli od 5 do 12 dnia od pierwszego dnia krwawienia.
• Przez co najmniej 48 godzin przed badaniem należy unikać stosowania leków dopochwowych, tamponów, globulek, żeli antykoncepcyjnych lub nawilżających, a także płukanek pochwowych.
• Przez co najmniej 24 godziny przed badaniem należy unikać współżycia seksualnego.
• Jeśli występują jakiekolwiek objawy infekcji intymnej, takie jak upławy, świąd, pieczenie czy ból, należy najpierw skonsultować się z lekarzem i wyleczyć stan zapalny, a dopiero potem wykonać cytologię.

Jak przebiega cytologia?

Badanie cytologiczne jest proste i szybkie. Nie wymaga specjalnego sprzętu ani znieczulenia. Wykonuje je lekarz ginekolog lub położna w gabinecie lekarskim. Oto kolejne kroki badania:

• Pacjentka rozbiera się do pasa i kładzie się na fotelu ginekologicznym z rozłożonymi nogami.
• Lekarz wprowadza do pochwy wziernik (metalową lub plastikową rurkę), który rozszerza wejście do pochwy i umożliwia obejrzenie szyjki macicy.
• Lekarz pobiera za pomocą specjalnej szczoteczki lub łopatki niewielką ilość komórek z tarczy i kanału szyjki macicy. Pobranie materiału może być nieco nieprzyjemne lub bolesne, ale trwa tylko kilka sekund.
• Lekarz nakłada pobrane komórki na szkiełko mikroskopowe i wysyła je do laboratorium, gdzie są barwione i badane pod mikroskopem przez specjalistę – cytologa.
• Wynik badania jest gotowy po kilku dniach lub tygodniach i przekazywany jest pacjentce przez lekarza lub położną.

Jak interpretować wynik cytologii?

Wyniki badań cytologicznych, czyli wymazów z szyjki macicy, mogą być podawane według różnych systemów klasyfikacji, np. systemu Papanicolau, systemu Bethesda lub systemu CIN. Każdy z tych systemów wyróżnia pewne grupy lub kategorie wyników, które określają stopień prawidłowości lub nieprawidłowości komórek pobranych z szyjki macicy. Oto przykłady niektórych grup wyników cytologicznych według różnych systemów:

• System Papanicolau – jest to starszy i prostszy system, który obejmuje pięć grup wyników cytologicznych:
  • Grupa I – oznacza, że komórki są prawidłowe i nie ma żadnych zmian przednowotworowych lub nowotworowych. Jest to najlepszy możliwy wynik, który świadczy o braku ryzyka raka szyjki macicy. Zaleca się powtórzenie badania za 3 lata.
  • Grupa II – oznacza, że obok prawidłowych komórek występują także komórki zapalne, które mogą być spowodowane przez infekcje, nadżerkę, stany zapalne lub antykoncepcję. Jest to najczęściej spotykany wynik, który nie jest podejrzany o nowotwór. Zaleca się leczenie stanu zapalnego i powtórzenie badania za 1-2 lata.
  • Grupa III – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i mogą świadczyć o stanie przednowotworowym lub nowotworowym. Jest to podejrzany wynik, który wymaga dalszej diagnostyki, np. kolposkopii lub biopsji. Zaleca się powtórzenie badania za 3-6 miesięcy.
  • Grupa IV – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i świadczą o obecności raka przedinwazyjnego, czyli takiego, którego komórki występują na razie tylko w nabłonku. Jest to bardzo niekorzystny wynik, który wymaga natychmiastowej diagnostyki i leczenia.
  • Grupa V – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i świadczą o obecności raka inwazyjnego, czyli takiego, którego komórki przeniknęły do głębszych warstw tkanki. Jest to bardzo poważny wynik, który wymaga pilnego leczenia chirurgicznego lub farmakologicznego.
• System Bethesda – jest to nowszy i bardziej szczegółowy system, który obejmuje następujące kategorie wyników cytologicznych:
  • NILM (Negative for Intraepithelial Lesion or Malignancy) – oznacza, że komórki są prawidłowe i nie ma żadnych zmian przednowotworowych lub nowotworowych. Jest to najlepszy możliwy wynik, który świadczy o braku ryzyka raka szyjki macicy. Zaleca się powtórzenie badania za 3 lata.
  • ASC-US (Atypical Squamous Cells of Undetermined Significance) – oznacza, że komórki są nieprawidłowe, ale nie wiadomo, czy jest to spowodowane przez infekcję, stan zapalny czy zmiany przednowotworowe. Jest to niejednoznaczny wynik, który wymaga dalszej diagnostyki, np. testu na obecność wirusa HPV lub kolposkopii. Zaleca się powtórzenie badania za 6-12 miesięcy.
  • ASC-H (Atypical Squamous Cells, cannot exclude HSIL) – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i mogą świadczyć o wysokim stopniu zmian przednowotworowych (HSIL). Jest to niepokojący wynik, który wymaga natychmiastowej diagnostyki, np. kolposkopii i biopsji. Zaleca się powtórzenie badania za 3-6 miesięcy.
  • LSIL (Low-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i świadczą o niskim stopniu zmian przednowotworowych (LSIL). Jest to niekorzystny wynik, który może być spowodowany przez infekcję wirusem HPV lub stan zapalny. Zaleca się dalszą diagnostykę, np. test na obecność wirusa HPV lub kolposkopię. Zaleca się powtórzenie badania za 6-12 miesięcy.
  • HSIL (High-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i świadczą o wysokim stopniu zmian przednowotworowych (HSIL). Jest to bardzo niekorzystny wynik, który może być poprzednikiem raka szyjki macicy. Zaleca się natychmiastową diagnostykę, np. kolposkopię i biopsję. Zaleca się powtórzenie badania za 3-6 miesięcy.
  • AGC (Atypical Glandular Cells) – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i pochodzą z gruczołów szyjki macicy lub trzonu macicy. Jest to rzadki i podejrzany wynik, który może świadczyć o zmianach przednowotworowych lub nowotworowych w tych narządach. Zaleca się dalszą diagnostykę, np. kolposkopię, biopsję lub histeroskopię. Zaleca się powtórzenie badania za 3-6 miesięcy.
  • AIS (Adenocarcinoma in situ) – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i świadczą o obecności raka gruczołowego w miejscu (AIS). Jest to bardzo poważny wynik, który wymaga pilnego leczenia chirurgicznego lub farmakologicznego, aby usunąć zmiany nowotworowe i zapobiec rozprzestrzenianiu się raka.
• System CIN – jest to system, który określa stopień neoplazji śródnabłonkowej, czyli nieprawidłowego wzrostu komórek nabłonka szyjki macicy. Wyróżnia się trzy stopnie CIN:
  • CIN 1 – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i zajmują mniej niż 1/3 grubości nabłonka. Jest to niski stopień neoplazji śródnabłonkowej, który często ustępuje samoistnie lub po leczeniu stanu zapalnego lub infekcji wirusem HPV. Zaleca się obserwację i powtórzenie badania za 6-12 miesięcy.
  • CIN 2 – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i zajmują od 1/3 do 2/3 grubości nabłonka. Jest to średni stopień neoplazji śródnabłonkowej, który może być poprzednikiem raka szyjki macicy. Zaleca się leczenie chirurgiczne lub farmakologiczne, aby usunąć zmiany przednowotworowe i zapobiec rozwojowi raka.
  • CIN 3 – oznacza, że komórki są nieprawidłowe i zajmują ponad 2/3 grubości nabłonka lub cały nabłonek. Jest to wysoki stopień neoplazji śródnabłonkowej, który jest równoznaczny z rakiem przedinwazyjnym lub in situ. Zaleca się natychmiastowe leczenie chirurgiczne lub farmakologiczne, aby usunąć zmiany nowotworowe i zapobiec rozprzestrzenianiu się raka.

Czy cytologia boli?

Zazwyczaj pobranie materiału do cytologii nie powoduje żadnych dolegliwości bólowych. Niektóre kobiety zgłaszają jednak lekkie uczucie dyskomfortu, co jest oceną bardzo subiektywną. Cała procedura trwa nie dłużej niż kilka minut. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia nieprzyjemnych odczuć, warto do badania podejść na spokojnie, starając się zrelaksować. Rozluźnienie mięśni może pomóc, aby całe badanie przeprowadzone zostało szybko, sprawnie i całkowicie bezboleśnie.