Kara jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych i dyskutowanych tematów w wychowaniu dzieci. Niektórzy rodzice uważają, że kara jest niezbędna, aby nauczyć dziecko dyscypliny i posłuszeństwa. Inni twierdzą, że kara jest szkodliwa, ponieważ niszczy relację z dzieckiem i wywołuje negatywne emocje. Co na to psychologia wychowawcza? Czy istnieją alternatywy dla karania dzieci? Jak wpływa kara na rozwój dziecka?
Co to jest kara?
Kara to negatywna konsekwencja, która ma na celu zniechęcić dziecko do powtarzania niepożądanego zachowania. Kara może mieć różną formę, np. fizyczną (klaps, szarpanie), werbalną (krzyk, wyzwiska), emocjonalną (ignorowanie, odrzucenie), materialną (zabieranie zabawek, pieniędzy), społeczną (izolowanie, upokarzanie) czy czasową (kąt, przerwanie zabawy). Pamiętajmy, że każda kara ma charakter represyjny i poniżający, a nie edukacyjny i naprawczy.
Dlaczego rodzice karzą dzieci?
Rodzice karzą dzieci z różnych powodów. Niektórzy uważają, że kara jest skutecznym sposobem na wymuszenie posłuszeństwa i przestrzegania zasad. Inni karzą dzieci z frustracji, złości lub bezradności, gdy nie wiedzą, jak inaczej poradzić sobie z problemem. Jeszcze inni karzą dzieci, ponieważ sami byli tak wychowywani i nie znają innych metod wychowawczych.
Jakie są skutki karania dzieci?
Karanie dzieci ma wiele negatywnych skutków zarówno krótko-, jak i długoterminowych. Karanie dzieci:
- podważa ich poczucie własnej wartości i godności
- zaburza ich zaufanie i więź z rodzicami
- wywołuje u nich lęk, złość, smutek, poczucie winy i wstyd
- uczy ich agresji i przemocy jako sposobu rozwiązywania konfliktów
- hamuje ich naturalną ciekawość i chęć do nauki
- ogranicza ich kreatywność i samodzielność
- nie uczy ich odpowiedzialności za własne czyny i konstruktywnego radzenia sobie z błędami
- nie zmienia ich zachowania na lepsze, a jedynie je maskuje lub przenosi w inne obszary
O szkodliwości karania świadczą też przeprowadzone badania
Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Michigan w 2016 roku wykazało, że kara fizyczna zwiększa ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych, psychicznych i społecznych u dorosłych, którzy byli bici w dzieciństwie. Badacze przeanalizowali dane z ponad 8 tysięcy osób i stwierdzili, że osoby, które były bite w dzieciństwie, miały większe prawdopodobieństwo cierpienia na depresję, uzależnienia, choroby serca i nowotwory.
Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Harvarda w 2018 roku wykazało zaś, że kara fizyczna zmienia strukturę mózgu u dzieci i wpływa na ich funkcje poznawcze. Badacze porównali obrazy mózgów dzieci, które były bite i tych, które nie były. Okazało się, że dzieci, wobec których stosowano kary cielesne, miały mniejszą objętość masy szarej w obszarach mózgu odpowiedzialnych za uczenie się, pamięć i regulację emocji.
Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Toronto w 2019 roku wykazało, że kara werbalna ma negatywny wpływ na samoocenę i zdolności edukacyjne dzieci. Badacze prześledzili losy ponad 1 tysiąca dzieci przez 5 lat i stwierdzili, że dzieci, na które krzyczano lub były obrażane przez rodziców, miały niższy poziom pewności siebie i gorsze wyniki w nauce niż dzieci, które nie były werbalnie karane.
Jakie są alternatywy dla karania dzieci?
Psychologia wychowawcza proponuje wiele alternatyw dla karania dzieci, które są oparte na szacunku, współpracy i dialogu. Niektóre z nich to:
- ustalanie jasnych i spójnych granic i konsekwencji
- stosowanie pochwał i nagród za dobre zachowanie
- pokazywanie dobrego przykładu i modelowania pożądanych postaw
- słuchanie i rozumienie uczuć i potrzeb dziecka
- wyrażanie własnych uczuć i potrzeb w sposób asertywny
- rozwiązywanie problemów wspólnie z dzieckiem
- uczenie dziecka empatii i współczucia dla innych
- pomaganie dziecku w nauce z błędów i naprawianiu szkód
Edukacja przez doświadczenie
Warto zwrócić uwagę na to, że nie wszystkie dzieci reagują jednakowo na karanie. Dla niektórych może to być skuteczne, ale dla innych może prowadzić do buntu lub agresji. Dlatego ważne jest dostosowanie podejścia wychowawczego do indywidualnych potrzeb i charakteru dziecka.
Badania dotyczące karania dzieci w Polsce
- Według badań przeprowadzonych przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę w 2019 roku, aż 68% rodziców w Polsce przyznaje się do stosowania kar fizycznych wobec swoich dzieci, a 86% do stosowania kar werbalnych. Tylko 18% rodziców deklaruje, że nie stosuje żadnych form karania.
- Z badań przeprowadzonych przez Uniwersytet Warszawski w 2017 roku wynika, że kara fizyczna jest najczęściej stosowana przez rodziców wobec dzieci w wieku 3-6 lat, a kara werbalna wobec dzieci w wieku 7-12 lat. Najczęstszymi powodami karania są nieposłuszeństwo, niegrzeczność i kłamstwo.
- Z badań przeprowadzonych przez Uniwersytet Jagielloński w 2016 roku wynika, że kara cielesna jest częściej stosowana przez ojców niż przez matki, a także częściej wobec chłopców niż wobec dziewczynek. Ponadto kara cielesna jest częściej stosowana w rodzinach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym i wykształceniu.
