Najskuteczniejszym narzędziem profilaktyki rozwoju retinopatii wśród wcześniaków są badania przesiewowe. Nie mniej ważne jest wdrażanie działań zmniejszających ryzyko przedwczesnego porodu oraz właściwa opieka perinatalna.
Wzrok – zmysł na wagę złota
Świat poznajemy głównie oczami. Widzenie pełni bardzo ważną rolę w rozwoju psychomotorycznym i intelektualnym dziecka. Ma też emocjonalne znaczenie. Dzięki niemu maluch z czasem odkrywa swój ulubiony kolor czy zwierzątko, a bawiąc się może wodzić oczami za mamą chodzącą po pokoju, bez poczucia samotności.
Nie wszystkim dzieciom będzie jednak dane widzieć świat wyraźnie. Długi okres dojrzewania narządu wzroku może zostać zaburzony przez wiele czynników. Retinopatia wcześniaków (ROP) występuje jak sama nazwa wskazuje, u wcześniaków, których siatkówka oka nie zdążyła się jeszcze prawidłowo rozwinąć. ROP może prowadzić do poważnych zaburzeń widzenia a nawet do całkowitej utraty wzroku – mówi Agnieszka Pawłowska-Wypych, biotechnolog, honorowy członek Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego.
Retinopatia wcześniacza – konsekwencja rozwoju medycyny?
Dziecko, które przyszło na świat przed 37. tygodniem ciąży czeka jedno wielkie wyzwanie – przetrwać w warunkach świata zewnętrznego, poza brzuchem mamy, który zapewniał mu ochronę i bezpieczeństwo. Nie w pełni jeszcze rozwinięty organizm wcześniaków podatny jest na wiele schorzeń specyficznych dla tej grupy małych pacjentów. Niedojrzałość układu oddechowego może prowadzić do dysplazji oskrzelowo-płucnej, pokarmowego – martwiczego zapalenia jelit, immunologicznego – większej podatności na wszelkiego rodzaju infekcje. Retinopatia wcześniacza wynika z upośledzenia rozwoju naczyń siatkówki oka – tłumaczy Agnieszka Pawłowska-Wypych.
Nawet u dziecka urodzonego w terminie siatkówka oka nie jest jeszcze całkowicie dojrzała. Zależnie od tygodnia, w którym przyszło na świat, rozwój siatkówki poza brzuchem mamy może trwać nawet 10 tygodni. Jego prawidłowy przebieg zależy m.in. od wieku ciążowego wcześniaka oraz standardów opieki medycznej. Im wcześniej maluch przyjdzie na świat, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia retinopatii. Paradoksalnie zatem schorzenie to prawie nie występuje w krajach słabo uprzemysłowionych, charakteryzujących się wysoką śmiertelnością wcześniaków. Natomiast im wyższe standardy opieki okulistycznej, położniczej i neonatologicznej, tym więcej maluchów ze skrajnie niską masą urodzeniową udaje się utrzymać przy życiu i tym większy odsetek przypadków retinopatii wcześniaczej. Jednocześnie jednak – mniej dzieci niewidomych, dzięki wdrażanych w tych krajach programach profilaktycznych.
Najbardziej zagrożone najmłodsze wcześniaki
Niestety, jedną z przyczyn rozwoju retinopatii wcześniaczej stanowią zabiegi, jakim maluchy poddawane są na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka, a które są niezbędne do utrzymania ich funkcji życiowych. Wolne rodniki, stanowiące jedną z bezpośrednich przyczyn upośledzenia rozwoju naczyń krwionośnych, powstają w siatkówce oka w następstwie tlenoterapii. Z kolei wystąpienie anemii u malucha może wymagać podania krwi uzupełniającej, wyrównującej poziom hemoglobiny. Jej przetaczanie jest jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia retinopatii wcześniaczej.
Badanie przesiewowe – podstawa profilaktyki
Jedynym skutecznym narzędziem profilaktyki retinopatii u najmłodszych jest jej wczesne wykrycie w badaniu okulistycznym. Zgodnie z Wytycznymi Krajowego Zespołu Specjalistycznego w Dziedzinie Pediatrii i Medycyny Szkolnej z 1992 r., badaniom w 4., 8. i 12. tygodniu życia poddawane powinny być wszystkie noworodki: urodzone przed 36. tygodniem ciąży oraz te z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu. Kolejne badania przeprowadza się przeważnie co 1-2 tygodnie. Schemat ten powinien być kontynuowany do końca 45. tygodnia życia1. W tym czasie następuje całkowite unaczynienie siatkówki i ryzyko wystąpienia zaburzeń jej rozwoju znika.
Sama czynność badania maleństwa nie jest łatwa ze względu na budowę anatomiczną oka, a także ogólną kondycję zdrowotną wcześniaka. Z tego względu powinien wykonywać je doświadczony okulista, specjalizujący się w chorobach siatkówki oka, który potrafi prawidłowo ocenić stan jej unaczynienia i stopień zaawansowania choroby.
ROP – niestety, możliwe powikłania
Chociaż skuteczność leczenia retinopatii u wcześniaków jest ogromna, specjalistyczne zabiegi, takie jak laseroterapia i krioterapia, pozwalają jedynie na zahamowanie i niedopuszczenie do dalszego rozwoju patologicznych procesów w siatkówce oka w ich wczesnych stadiach. Nie powodują regresu zaistniałych zmian, dlatego konsekwencją ROP bywają zaburzenia widzenia u dziecka w późniejszym wieku, które mogą wymagać leczenia.
Wśród powikłań ROP wymienia się m.in.:
- wady refrakcji (krótkowzroczność, astygmatyzm, nadwzroczność),
- zez,
- jaskrę,
- odwarstwienie siatkówki.
Zadbaj o zdrowie malucha zanim przyjdzie na świat
Badania przesiewowe stanowią kluczowe postnatalne narzędzie profilaktyki retinopatii u wcześniaków. Nie zapominajmy jednak, że przyszła mama ma wpływ na to, czy maluch będzie prawidłowo się rozwijał. Poddawanie się regularnym badaniom w czasie ciąży, unikanie stresu i przemęczenia, zapobieganie infekcjom, rezygnacja z używek na etapie planowania ciąży, a także zapobieganie niedoborom składników odżywczych kluczowych dla prawidłowego rozwoju dziecka to działania, które zmniejszają ryzyko przedwczesnego porodu oraz związanych z tym powikłań. Większe zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży sprawia, że czasami trudno pozyskać je nawet z dobrze zbilansowanej diety. Z tego względu eksperci zalecają ich dodatkową suplementację. Zgodnie z wytycznymi Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, dodatkowego podawania wymagają takie składniki jak DHA, kwas foliowy, witamina D, jod i żelazo. DHA zasługuje tu na szczególną uwagę. Kwas ten nie tylko jest ważnym składnikiem budulcowym siatkówki oka i wpływa na prawidłowy rozwój układu nerwowego, ale również ma udowodniony w badaniach wpływ na zmniejszanie ryzyka przedwczesnego porodu – wylicza Agnieszka Pawłowska-Wypych.
Przypisy:
1. Grałek M., Lewandowska M., Niwald A. Zapobieganie i leczenie retinopatii wcześniaków w Polsce w latach 2003-2012, Family Medicine & Primary Care review 2013; 15:106-108
2. Grałek M., Retinopatia wcześniaków, Standardy Medyczne/Pediatria, 2014, T.11, 867-872
3. Grałek M., Retinopatia wcześniaków, Standardy Medyczne/Pediatria, 2014, T.11, 867-872
4. Niziol A., Kowalewicz-Kuta A., Retinopatia wcześniaków jako jedno z powikłań wcześniactwa, w: Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny, T. 2, 67-76
5. Carlson S.E. i wsp. DHA supplementation and pregnancy outcomes, The American Journal of Clinical Nutrition, 2013
6. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania kwasów omega-3 w położnictwie, Ginekologia Polska 2010, 81, 467-469
 występuje u wcześniaków, których siatkówka oka nie zdążyła się jeszcze prawidłowo rozwinąć. Jaka jest profilaktyka?){kind=link}